Tuvalet eğitimi zor bir konudur. Ancak bu eğitimi verebilmek için bir zaman harcanacağı ve sabırlı olmak gerektiği önceden kabul edilmelidir. Sabırla ve yoğun bir eğitimle otistik çocuklar da tuvalet eğitimini kazanabilmektedir.
Ebeveynlerin, otistik çocukların tuvalet eğitimleri için nelere dikkat etmeleri gerektiğini şu şekilde sıralayabiliriz:
– Eğitimin ebeveynin kendini rahat hissedeceği sabır ve zamanı gösterebileceği bir döneme koyulması eğitimi kolaylaştıracaktır.
– Bu eğitime, gelişim özellikleri göz önünde bulundurarak başlamak uygun olacaktır.
– Tuvalet eğitimine başlandığı andan itibaren çocuğun altına bez bağlanmamalıdır. Bez bir kez çıkarılıp eğitime başlanma kararı alındıysa, kesinlikle bir daha kullanılmamalıdır. Gündüz bezsiz, gece bezli olarak devam edilmemelidir. Bu aynı anda iki farklı tutum sergilememizi sağlayacak çocuğa tuvalet eğitimini vermemizi zorlaştıracaktır.
– Çocuğa bu eğitim süresince kendisinin de rahatça giyip çıkarabileceği beli lastikli pantolon (kemersiz, düğmesiz) ya da eşofman türü giysiler giymesine dikkat edilmelidir.
– Tuvalet eğitimi, kademi bir şekilde verilmelidir. Nelerin yapılıp, nelerin yapılamadığı önceden bilinirse nerden başlanacağı belirlenebilir.
– Çocuğun kuruluk süresinin belirlenmesi için kayıt tutmak gerekir. Bir çizelge hazırlanır. Çocuğun her gün tuvalete gitme sıklıkları çizelgeye kaydedilir. Eğitim boyunca çocuğun tuvalete gitmesini sağlamak için bol miktarda sıvı gıda verilmelidir. Çizelgesinde belirttiğimiz aralıklara göre çocuğa tuvaleti olup olmadığı sorulur ve tuvalete götürülür.
– Tuvaletini yaparsa pekiştireç verilir. Tuvaletini yaparsa temizliği çocukla beraber yapılmalıdır. Tuvalete götürdüğünüzde en fazla 4-5 dakika beklemek gerekir. Eğer tuvaletini yapamazsa çocuğun sıkılmasını önlemek için tuvaletten kaldırmak gerekir.
– Tuvalette oturma ve bekleme konusunda zorlanan çocuklar için tuvalette otururken çocuğun sevdiği bir çizgi film (uzun süreli olmamak koşulu ile ) sevdiği bir şarkı çalınabilir. Tuavalete gitme davranışını kazandırırken hep aynı yönergeyi kullanmaya dikkat etmeliyiz. Bu süreç boyunca çocuğa verilen görevlerin ayarlanmasına dikkat etmek gerekir. Örneğin tuvalete gidelim, idrar var mı gibi her tuvalete gidişinde öz bakım kartlarından biri alınarak gidilir. Onun için anlam ifade eden bir şey ya da sevdiği bir oyuncak alınabilir. Çocuk tuvalet ihtiyacını klozette yaptığı anda somut ödüller verilmelidir. Çocuğun her aşamada başarısı ödüllendirilmelidir, mutlaka pekiştireç kullanılmalıdır.
– Tuvalet eğitiminde en önemli nokta eğitim boyunca olumlu bir tutum izlenmesi olacaktır. Çocuğa tuvaleti kullanma becerisi herhangi bir beceriyi öğretiyormuş gibi öğretilmelidir. Çocuğa bağırma, çağırma, kızma, ceza verme hatta ve hatta olumsuz bir bakış, memnuniyetsiz yüz ifadesi bile çocuğu olumsuz yönde etkiler ve süreç zorlaşır.
– İdrar kazaları olabileceğini önceden kabul etmek, sabırlı olmak ceza vermek ya da olumsuz bir tavır takınmak yerine çocuğun başarılı olduğu zamanları, seçip mutlu ve olumlu davranışlar göstermek tuvalet eğitiminde çok daha fazla etkili olacaktır.
– Çocuğu sabah kalktığında ilk iş olarak tuvalete götürmek, yemeklerden önce ve sonra, dışarı çıkmadan önce ve yatmadan önce tuvalete götürmek uygundur.
– Tuvalet eğitiminde diğer önemli bir nokta çocuk altına kaçırdığı zaman çocuğu bekletmeden hemen altını değiştirmek olmalıdır. Burada çocuğun ıslak durmaya alışmasını önlemek ve bu durumdan rahatsız olması sağlanmaya çalışılmalıdır. Eğer altına kaçırmışsa hiç tepki göstermemeliyiz. Burada ilk davranışımız sadece giysilerini değiştirmek olmalıdır. Soyunma ve giyinme işlemleri sadece tuvalette olmalıdır. Mekânsal olarak tuvalette bu işleri sınırlandırmak çocuğa tuvaletle ilişki kurmayı öğretecektir.
– Çocuğun farkındalığı ve kas kontrolü artmış, doğru yöntemi uyguluyor doğru yaklaşımı sergiliyor olsak bile tuvalet eğitiminin tamamlanması süreci bazen çok uzun zaman alabilir. Bu kesinlikle cesaretinizi kırmamalıdır. Tuvalet eğitimi becerisini ağır dereceli otistik bozukluk gösteren çocuklara kazandırmak bazen yılları alabilmektedir. Ancak sabır ve yoğun eğitim, doğru yaklaşım ve yöntemle otistik çocuklarda tuvalet eğitimini kazanabilmektedir.
Tuvalet eğitimi ile ilgili burada genel önerilerde bulundum , ancak tek başınıza bu eğitimi vermek zor olabilir. Bu yüzden uzmanlardan birebir yardım almak çok önemlidir. Eğer çocuğunuza otizm tanısı konulduysa mutlaka özel eğitim öğretmeninden destek almanızı şiddetle tavsiye ederim.